Giáo dục thẩm mỹ cho trẻ mầm non là một quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của nhà giáo dục đến trẻ, nhằm giúp trẻ biết nhận ra cái đẹp, có hứng thú, yêu thích cái đẹp và mong muốn tạo ra cái đẹp trong sinh hoạt và hoạt động cá nhân.
Giáo dục thẩm mỹ mà trung tâm là giáo dục cái đẹp và đưa cái đẹp vào trong đời sống một cách sáng tạo, là một nhiệm vụ rất quan trọng của giáo dục nhân cách phát triển toàn diện.
Tuổi thơ luôn nhìn thế giới bằng cặp mắt trong sáng, tất cả đối với trẻ dường như rực rỡ hơn, mặt trời chói lọi hơn, chị “Hằng Nga” huyền bí hơn, bông hoa rực rỡ, dòng sông tung sóng, cơn giông ập đến v.v… chúng bộc lộ xúc cảm thẩm mỹ thật hồn nhiên và trong trẻo.
Lứa tuổi này tiếp nhận và hình thành năng lực sáng tạo thẩm mỹ ban đầu rất cần thiết cho việc hình thành tài năng sáng tạo về sau.
Để xây dựng cơ sở ban đầu cho giáo dục nhân cách con người phát triển toàn diện, giáo dục mầm non cần phải được tiến hành một cách tổng hợp và đồng bộ các mặt sau đây:
- Giáo dục thể chất
- Giáo dục trí tuệ
- Giáo dục đạo đức
- Giáo dục thẩm mỹ
- Giáo dục lao động.
Giáo dục thẩm mỹ có mối liên hệ mật thiết với giáo dục đạo đức, giáo dục trí tuệ, lao động và thể chất. Những cảm xúc thẩm mỹ có ảnh hưởng lớn đến bộ mặt đạo đức của con người và làm cho tình cảm con người thêm cao thượng.
Những mặt giáo dục trên đây gắn bó, bổ sung cho nhau trong quá trình hình thành cơ sở ban đầu về nhân cách con người phát triển toàn diện. Tuy nhiên, do đặc điểm tăng trưởng và phát triển của trẻ ở mỗi thời kì khác nhau là khác nhau, nên cần phải xác định được các nhiệm vụ nội dung, phương pháp, biện pháp… chăm sóc và giáo dục phù hợp với đặc điểm tăng trưởng và phát triển của từng thời kì.
1. Giáo dục thẩm mĩ cho trẻ lứa tuổi mầm non
1.1. Khái niệm và ý nghĩa của giáo dục thẩm mĩ cho trẻ lứa tuổi mầm non
1.1.1. Khái niệm giáo dục thẩm mỹ cho trẻ mầm non
Giáo dục thẩm mỹ cho trẻ mầm non, về bản chất là bồi dưỡng lòng khao khát đưa cái đẹp vào cuộc sống, tạo nên sự hài hoà giữa xã hội – con người – tự nhiên, nâng cao năng lực cảm thụ và sáng tạo cái đẹp ở con người, làm cho con người được phát triển một cách hài hoà trong mọi hoạt động lao động cũng như nghỉ ngơi, trong quan hệ gia đình cũng như xã hội.
Cũng như mọi hoạt động giáo dục khác, giáo dục thẩm mỹ là một quá trình lâu dài, diễn ra một cách có hệ thống: từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp. Giáo dục thẩm mỹ cho trẻ lứa tuổi mầm non là sự khởi đầu cho toàn bộ quá trình giáo dục thẩm mỹ trong nhà trường.
Giáo dục thẩm mĩ cho trẻ em lứa tuổi mầm non là một quá trình sư phạm, nhằm hình thành và phát triển ở trẻ em năng lực ban đầu về cảm thụ và nhận thức đúng đắn cái đẹp trong đời sống sinh hoạt, xã hội, trong tự nhiên và trong nghệ thuật, giáo dục trẻ lòng yêu cái đẹp, sống theo cái đẹp và biết tạo ra cái đẹp trong cuộc sống.
Giáo dục thẩm mỹ là một khái niệm rộng, bao gồm việc giáo dục cho trẻ thái độ thẩm mĩ đối với thiên nhiên, lao động, đời sống xã hội và đối với nghệ thuật. Từ việc cho trẻ có được sự hiểu biết đúng đắn thế nào là đẹp, xấu đến sự hình thành thái độ tích cực ủng hộ cái đẹp, loại trừ cái xấu, đồng thời có hành vi thích hợp với bản thân để tạo ra cái đẹp cho bản thân và cái đẹp trong cuộc sống xung quanh là một quá trình tác động sư phạm lâu dài của người lớn (cô giáo, cha mẹ, ông bà…).
1.1.2. Ý nghĩa của giáo dục thẩm mĩ cho trẻ lứa tuổi mầm non
Giáo dục thẩm mỹ là một trong những mặt quan trọng trong giáo dục để con người phát triển toàn diện, do vậy, trong công tác giáo dục mầm non không thể thiếu giáo dục thẩm mĩ.
Tuổi mầm non là giai đoạn phát triển nhanh nhất các chức năng tâm lý, là giai đoạn hình thành cơ sở ban đầu về nhân cách. Trong đó phải kể đến những cơ sở để hình thành thị hiếu và năng khiếu thẩm mĩ sau này.
Đặc tính của cái đẹp và đặc tính của tuổi thơ rất gần nhau, nên trẻ nhỏ đến cái đẹp như đến với những gì thân thiết, quý mến. Trẻ tích cực, vui sướng khi được sống trong thế giới của cái đẹp: đồ dùng, đồ chơi đẹp, ngộ nghĩnh, màu sắc, âm thanh của cảnh vật xung quanh hấp dẫn…
Vì vậy, nếu không giáo dục cái đẹp cho trẻ ngay từ khi còn nhỏ là bỏ lỡ một cơ hội trong giáo dục con người. Có thể coi đó là một sự lãng phí đáng kể trong việc bồi bổ những năng khiếu, những phẩm chất tất đẹp cho tâm hồn trẻ thơ.
Mặt khác, tình yêu cái đẹp không phải là cái bẩm sinh mà nó được nảy sinh và phát triển trong quá trình giáo dục. Một em bé sẽ không thể có được tình yêu cái đẹp nếu chúng ta không tạo điều kiện để em bé đó tiếp xúc với nhiều cái đẹp xung quanh, không làm cho những thuộc tính sinh động và phong phú của cái đẹp tràn vào các giác quan của trẻ để ghi lại trong tâm trí nó những ấn tượng tươi mát, dễ chịu; nếu chúng ta không biết khêu gợi ở trẻ những xúc cảm tốt lành về con người và làm thức dậy trong trẻ những gì thân thiết, gần gũi khi tiếp xúc với cái đẹp.
Đừng nên nghĩ rằng, trẻ còn nhỏ không biết thế nào là đẹp, là xấu mà chỉ cần cho ăn no, mặc ấm là được. Tất nhiên ăn no, mặc ấm là nhu cầu không thể thiếu, cần được thoả mãn để bảo đảm cho trẻ sống. Nhưng để lớn lên thành người, trẻ cần được thoả mãn nhiều nhu cầu tinh thần, trong đó có nhu cầu về cái đẹp và chính những nhu cầu ấy mới là động lực phát triển tâm lý, phát triển đời sống tinh thần của trẻ.
Lời ru ngọt ngào, giọng nói âu yếm, âm điệu du dương của một bản nhạc; bông hoa tươi sắc, đồ chơi xích đu nhiều dáng vẻ, màu sắc hài hoà… tất cả đều cần được đưa đến cho trẻ. Thiếu những cái tưởng như bình thường ấy sẽ là nỗi bất hạnh cho trẻ thơ.
Sớm tiếp xúc với cái vẻ đẹp đó sẽ giúp cho việc hình thành ở trẻ những ấn tượng tươi mát, làm nảy sinh nhu cầu về cái đẹp, làm cho trạng thái tinh thần của trẻ được thoải mái, dễ chịu, trẻ sẽ luôn cười vui với mọi người.
Nhưng ngược lại, những tác động xấu từ bên ngoài như: những lời nói tục tĩu, những nét mặt cau có, những hành vi thô lỗ, nơi ăn chốn ở nhếch nhác, bẩn thỉu sẽ làm cho tính tình của trẻ trở nên cáu kỉnh, khó chịu hoặc nguy hại hơn là trẻ dễ thích nghi với cái xấu ngay từ tấm bé.
Giáo dục thẩm mĩ liên quan mật thiết với các mặt giáo dục nhân cách con người phát triển toàn diện, đặc biệt là giáo dục đạo đức và giáo dục trí tuệ. Cái đẹp của thế giới xung quanh (gia đình, trường lớp mầm non, góc sân chơi, màu sắc, hình dáng đồ chơi mầm non…) và cái đẹp trong nghệ thuật (hát múa, thơ truyện, tạo hình…) không những ảnh hưởng trực tiếp đến việc hình thành nhận thức thẩm mĩ mà còn tác động đến việc hình thành tình cảm đạo đức cho trẻ. Những xúc cảm thẩm mĩ có ảnh hưởng lớn đến bộ mặt đạo đức của con người.
Nhờ xúc cảm này mà tính cách của trẻ trở nên cao thượng, đời sống của trẻ thêm phong phú, trẻ thêm lạc quan hơn trong cuộc sống… Tất cả những điều đó tác động mạnh mẽ đến việc hình thành mối quan hệ tốt đẹp của trẻ với cuộc sống và con người. Thông qua việc tiếp nhận những tác phẩm nghệ thuật trẻ sẽ nhận thức đúng đắn về cái đẹp, cái xấu, cái bi, cái hài trong cuộc sống… điều đó ảnh hưởng lớn đến việc giáo dục các phẩm chất đạo đức cho trẻ (như lòng nhân ái, tính cộng đồng, hành vi đẹp trong cuộc sống xã hội…).
Qua giáo dục thẩm mĩ mà trẻ có được cảm thụ thẩm mĩ và nhận thức sâu sắc hơn những hiện tượng của cuộc sống, nhờ đó mở rộng tầm nhìn của trẻ, làm cho các biểu tượng về thế giới xung quanh càng thêm sâu sắc hơn, đồng thời khơi dậy ở trẻ lòng ham hiểu biết.
Chẳng hạn, những đồ dùng, đồ chơi xích đu cầu trượt đẹp, màu sắc hài hoà… sẽ giúp trẻ tri giác sự vật nhanh hơn, dễ dàng hơn, do vậy mà dễ hình thành được biểu tượng về đồ vật đó trong đầu. Mặt khác, trên cơ sở những biểu tượng phong phú về thế giới xung quanh được hình thành sẽ giúp cho trẻ cảm thụ cái đẹp sâu sắc hơn, xúc cảm thẩm mĩ của trẻ trở nên mạnh mẽ hơn.
Thật vậy, xúc cảm thẩm mĩ không chỉ được xây dựng trên cơ sở cảm thụ cái đẹp, mà còn được dựa trên cơ sở hiểu biết sâu sắc hơn nội dung cái đẹp.
Có thể nói, cái đẹp là dòng suối nuôi dưỡng lòng tốt và trí thông minh. Chính vì thế mà các nhà giáo dục học đã coi giáo dục thẩm mỹ là một mặt rất quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách ở trẻ mầm non. Thiếu cái đẹp, đứa trẻ sẽ buồn rầu, già trước tuổi, thế giới tinh thần sẽ nghèo nàn, làm thui chột năng khiếu và những phẩm chất tốt đẹp của trẻ.
Cuộc sống tinh thần trong thế giới cái đẹp khơi dậy ở trẻ nhu cầu muốn làm cho mình trở nên đẹp hơn, nhu cầu khám phá cái đẹp ở xung quanh. Đứa trẻ càng sớm thấy được vẻ đẹp đó bao nhiêu thì sự phát triển đời sống tinh thần và thể chất của nó càng thuận lợi bấy nhiêu.
Tóm lại, giáo dục thẩm mỹ là việc làm không thể thiếu được trong công tác chăm sóc – giáo dục trẻ em lứa tuổi mầm non. Giáo dục thẩm mỹ cần được tiến hành ngay từ nhỏ với những phương tiện đa dạng, phong phú.
1.2. Nhiệm vụ, nội dung và phương pháp giáo dục thẩm mỹ cho trẻ lứa tuổi nhà trẻ
1.2.1. Nhiệm vụ
Cũng như các mặt giáo dục khác, giáo dục thẩm mỹ cho trẻ là một quá trình lâu dài và mang tính hệ thống. Mỗi lứa tuổi có những nhiệm vụ giáo dục cụ thể phù hợp với đặc điểm phát triển của lứa tuổi đó ở lứa tuổi nhà trẻ, giáo dục thẩm mĩ bao gồm ba nhiệm vụ cơ bản sau:
a) Cung cấp và làm giàu ấn tượng xung quanh cho trẻ, trên cơ sở đó phát triển tri giác thẩm mĩ cho chúng
Quá trình phát triển thẩm mỹ của con người diễn ra ngay từ khi còn nhỏ. Khi mà thị giác và thính giác là phương tiện cơ bản giúp trẻ liên hệ với thế giời bên ngoài. Nhờ cặp mắt và đôi tai đứa trẻ tích luỹ được những ấn tượng về thế giới.
Trẻ nhỏ thường hứng thú và có ấn tượng với những đồ vật, đồ chơi sáng tạo có màu sắc tươi sáng, sống động, phát ra âm thanh, những hiện tượng thiên nhiên “bí ẩn”, hấp dẫn (mặt trời mọc, giọt sương long lanh, tiếng chim hót líu lo, những bông hoa đua sắc…), những hành vi, việc làm của mọi người gây cho trẻ tò mò, thích thú…
Người lớn cần tạo điều kiện cho trẻ tiếp xúc với thế giới xung quanh để giúp trẻ có những ấn tượng phong phú, tốt đẹp về thế giới xung quanh. Bởi vì thế giới màu sắc âm thanh, hình dáng, động tác càng phong phú, đẹp đẽ bao nhiêu thì việc giáo dục thẩm mĩ càng có cơ sở tốt bấy nhiêu.
Trong quá trình cho trẻ tiếp xúc với thế giới xung quanh, người lớn cần dạy trẻ biết nhìn và phát hiện ra vẻ đẹp của thế giới xung quanh: (của đồ chơi, đồ dùng, của thiên nhiên và cuộc sống con người). Đối với trẻ em lứa tuổi nhà trẻ, đây là một việc làm khó khăn, vì trẻ chưa ý thức được cái đẹp trong cuộc sống xung quanh, chưa có tiêu chuẩn đánh giá cái đẹp… mà chỉ là sự nhận biết cảm tính vẻ bề ngoài của sự vật, hiện tượng.
b) Bước đầu phát triển ở trẻ năng lực cảm xúc thẩm mĩ và hứng thú với nghệ thuật
Những cảm xúc thẩm mỹ của con người không phải là những cảm xúc đơn giản, chúng diễn ra trên cơ sở những tri thức mà con người có được về cái đẹp. Bởi vậy, quá trình tiếp thu tri thức về cái đẹp và hình thành cảm xúc thẩm mỹ diễn ra một cách thống nhất, liên tục. Khi cảm xúc thẩm mĩ được hình thành sẽ thúc đẩy con người hoạt động tích cực hơn, lạc quan hơn trong cuộc sống. Vì vậy, hình thành và phát triển cảm xúc thẩm mĩ cho trẻ là một nhiệm vụ quan trọng trong giáo dục thẩm mĩ cho trẻ lứa tuổi nhà trẻ.
Ở lứa tuổi nhà trẻ, trẻ em thường biểu hiện cảm xúc của mình một cách trực tiếp: qua nụ cười, qua những phản ứng, qua những câu nói biểu lộ sự thích thú hay không thích. Do vậy, người lớn có thể suy đoán được xúc cảm, tình cảm của trẻ, qua đó mà khơi sâu và làm phong phú những cảm xúc dương tính và uốn nắn những cảm xúc âm tính cho trẻ, giúp cho sự phát triển cảm xúc của trẻ phù hợp với nhiệm vụ giáo dục thẩm mĩ.
Theo N. Kiiasenco: “Chất dinh dưỡng tạo ra khả năng nghệ thuật là cái đẹp trong nghệ thuật… Nhờ nghệ thuật mà con người hiểu được vẻ đẹp của cuộc sống, do đó mở rộng được lĩnh vực cái đẹp. Vì nghệ thuật chân chính không bao giờ thoát li cuộc sống, mà trái lại, nó khao khát tìm hiểu ý nghĩa nghệ thuật cuộc sống, nên trong nghệ thuật tập trung toàn bộ kinh nghiệm thẩm mĩ của nhân dân”.
Như vậy, nghệ thuật là một phương tiện, con đường giáo dục và phát triển cảm xúc thẩm mĩ có hiệu quả cho trẻ em. Bằng những giai điệu ngọt ngào của những bài hát, những câu thơ, những câu ca dao giàu nhạc tính, những tác phẩm hội hoạ đặc sắc… người lớn đã đưa trẻ vào những giá trị văn hoá nhân loại, dân tộc, tạo cho trẻ những cảm xúc mang tính thẩm mĩ, làm nảy sinh nhu cầu về cái đẹp trong cuộc sống xung quanh.
c) Bước đầu giáo dục thị hiếu thẩm mỹ và phát triển năng lực sáng tạo nghệ thuật cho trẻ
Thị hiếu thẩm mĩ là thái độ, tình cảm khiến người ta phản ứng mau lẹ trước những cái đẹp, cái xấu, cái bi, cái hài trong cuộc sống và nghệ thuật là một bộ phận quan trọng của tình cảm thẩm mĩ, thị hiếu thẩm mĩ đã giúp cho con người tiến sâu hơn vào thế giới thẩm mĩ bằng những mẫn cảm đặc biệt và những khát vọng thiết tha. Khi thưởng thức cái đẹp, căm giận cái xấu, xót xa trước cái bi thương, khâm phục cái cao cả, định hướng các giá trị thẩm mĩ, hưởng thụ và sáng tạo thẩm mĩ…
Thị hiếu thẩm mĩ tốt sẽ hướng mỗi người phấn đấu cho những cái đẹp, cái tốt, cái đúng. Không có thị hiếu thẩm mĩ lành mạnh, đúng đắn thì không có cuộc sống đẹp. Vì vậy, giáo dục thị hiếu thẩm mĩ cho trẻ em ngay từ lúc lứa tuổi nhà trẻ là việc làm rất quan trọng trong công tác giáo dục thẩm mĩ cho trẻ thơ.
Thị hiếu thẩm mỹ của trẻ nhỏ thường thể hiện ở việc đánh giá cái đẹp phân biệt cái xấu, cái đẹp. Trường mầm non cần dạy trẻ biết phân biệt cái đẹp với cái không đẹp, cái thô kệch và xấu xí. Cần giúp trẻ biết trình bày rõ tại sao thích bài hát, bức tranh, truyện cổ tích hay một nhân vật nào đó trong tác phẩm.
Phải giúp trẻ biết cảm thụ cái đẹp ở xung quanh và biết tạo tạo ra cái đẹp trong cuộc sống hằng ngày. Một bông hoa đẹp trong khóm hoa, một lớp học sạch sẽ, ấm cúng trang trí trong nhà phải được trẻ yêu quý. Trẻ không vứt rác bừa bãi, biết xếp gọn đồ chơi, đồ dùng để luôn giữ được vẻ đẹp của trường lớp, đem lại nguồn vui cho mọi người.
Thị hiếu thẩm mỹ của mỗi trẻ có sự khác nhau. Vì vậy, trong việc giáo dục thị hiếu thẩm mĩ cho trẻ, người lớn, cô giáo cần tôn trọng và phát huy ý thích thẩm mĩ lành mạnh của trẻ, tránh gò bó, áp đặt làm thui chột óc thẩm mỹ và thị hiếu thẩm mĩ của trẻ.
Hoạt động tạo hình rất hấp dẫn với trẻ, vì sản phẩm tạo thành với màu sắc, đường nét, hình khối, dáng vẻ đã tác động trực tiếp đến thị giác và xúc giác của trẻ. Ngay từ những năm tháng đầu tiên của đời người, đôi mắt trẻ thơ đã hoạt động để tiếp nhận ánh sáng, màu sắc.
Đứa trẻ 3 – 4 tháng tuổi đã cảm thấy thoả mãn khi nhìn thấy màu sắc rực rỡ từ những giải lụa hay chùm bóng treo trên nôi, 5 – 6 tháng tuổi đã biết vờn theo đồ vật, đồ chơi có màu sắc và có hình thù hấp dẫn. Trẻ 3 tuổi đã có thể nhận ra con gà, con vịt, hay những người trong tranh… và bằng cách đó mà trẻ đi vào thế giới tạo hình một cách tự nhiên.
Do vậy, người lớn cần chú ý giáo dục và hình thành năng lực tạo hình cho trẻ, trước hết là hướng dẫn trẻ cảm thụ được vẻ đẹp của những sản phẩm tạo hình, sau đó tập cho trẻ một kĩ năng nặn, vẽ… những thứ mà trẻ yêu thích.
1.2.2. Nội dung và phương pháp giáo dục thẩm mĩ cho trẻ em lứa tuổi nhà trẻ
a) Dạy trẻ quan sát, cảm thụ vẻ đẹp của thiên nhiên
Thiên nhiên không chỉ mang lại cho trẻ em những thứ cần thiết để sống mà còn hấp dẫn chúng bởi những điều kì diệu mà không có gì thay thế nổi. Đến với thiên nhiên là sở thích vốn có của trẻ, nhưng không phải cứ đến với thiên nhiên, sống trong lòng thiên nhiên là các em phát hiện và cảm thụ được vẻ đẹp của nó. Nhiều trẻ đến với thiên nhiên là để chơi đùa cho thoả thích, nhiều khi còn có những hành động phá phách nữa. Do đó, người lớn cần dạy trẻ biết ngắm nhìn, quan sát thiên nhiên với thái độ say mê, trân trọng – Thái độ thẩm mĩ đối với thiên nhiên.
Khi còn nhỏ, trẻ được người lớn bế ra ngoài trời ngắm những màu sắc của hoa lá trong vườn, lắng nghe tiếng chim hót, tiếng con mèo kêu, chó sủa…; lớn hơn một chút, trẻ được người lớn chỉ cho xem ông trăng sáng tỏ trên trời, bầu trời sao lấp lánh vào buổi tối, ánh bình minh khi mặt trời mọc, con vịt bơi trên hồ nước, con cá vàng phất phơ cái đuôi như lá cờ, con cua bò ngang, con tôm đi giật lùi… trẻ vừa thích thú vừa cảm nhận được vẻ đẹp kì thú của thiên nhiên.
Thiên nhiên mãi mãi vẫn dành cho trẻ em những niềm vui bất ngờ và nếu được rèn luyện óc quan sát từ thuở ấu thơ thì trẻ có khả năng phát hiện ra bao nhiêu điều thú vị, cả trong những sự vật tưởng như là bình thường và tẻ nhạt đối với người lớn. Thiên nhiên đẹp, tự nó đã là những chất dinh dưỡng cho tâm hồn trẻ thơ, nếu được người lớn hướng dẫn trẻ nhìn, nghe, màu sắc, âm thanh tuyệt diệu của nó thì cảm giác, tri giác của trẻ trở nên nhạy bén, tinh tế hơn. Do vậy, người lớn, cô giáo mầm non cần quan tâm giáo dục, dẫn dắt trẻ đến với thiên nhiên.
Tạo điều kiện cho trẻ tiếp xúc với thiên nhiên, hướng dẫn trẻ quan sát thiên nhiên là vấn đề mang tính giáo dục lớn lao và là một trong những nội dung giáo dục thẩm mĩ quan trọng cho trẻ. Trường mầm non cần có góc thiên nhiên, trồng nhiều cây cảnh, hoa lá để trẻ quan sát cần có bể cá cảnh, chuồng gà, chuồng chim, chuồng thỏ… để trẻ chiêm ngưỡng, qua đó giáo dục thẩm mĩ cho trẻ.
Thực tế ở nhiều địa phương, nhất là ở thành phố, nhiều trường mầm non không có góc thiên nhiên, trẻ ít được tiếp xúc với thiên nhiên đa dạng – một thiệt thòi lớn của tuổi thơ. Nhìn lũ trẻ chơi trên bãi cát, nó đào xới, hí hoáy xúc cát ở chỗ này đổ sang chỗ khác một cách lí thú; ngỡ ngàng, sung sướng khi phát hiện con tôm đi giật lùi, con cua thì lại bò ngang, con cá vàng phất phơ cái đuôi như lá cờ…, ta càng nhận thấy sự thiệt thòi, bất hạnh của những đứa trẻ không có điều kiện tiếp xúc với các hiện tượng thiên nhiên đa dạng.
Người lớn, cô giáo mầm non tạo điều kiện cho trẻ tiếp xúc với các sự vật, hiện tượng đa dạng, phong phú của thiên nhiên và dạy trẻ biết quan sát, cảm thụ được vẻ đẹp muôn màu của thiên nhiên, là đem lại hạnh phúc cho tuổi thơ.
b) Giáo dục vẻ đẹp trong đời sống sinh hoạt hằng ngày
Trẻ em không chỉ tìm thấy cái đẹp trong thiên nhiên mà còn tìm thấy cái đẹp trong đời sống xã hội. Đưa cái đẹp vào cuộc sống và giáo dục cái đẹp của cuộc sống cho trẻ thơ là trách nhiệm của người lớn. Vì một óc thẩm mĩ tốt hay xấu, một thị hiếu lành mạnh hay thấp hèn, một cách cư xử có văn hoá hay thiếu văn hoá… đều bắt nguồn từ đời sống của con người. Do vậy, giáo dục vẻ đẹp trong đời sống sinh hoạt hằng ngày cho trẻ là một nội dung giáo dục thẩm mĩ cơ bản cho trẻ em lứa tuổi nhà trẻ. Vẻ đẹp trong đời sống sinh hoạt của con người rất đa dạng, phong phú, được thể hiện trước hết ở mối quan hệ giữa con người với con người, trong những hành vi văn hoá – vệ sinh… Dưới đây là một số nội dung giáo dục cơ bản:
– Giáo dục vẻ đẹp trong mối quan hệ với những người thân. Đó là giáo dục cho trẻ biết thương yêu, gắn bó, chào hỏi lễ phép với ông bà, cha mẹ, cô giáo…, biết thân thiện với bạn bè và biết cám ơn người khác mang lại niềm vui cho mình, biết xin lỗi khi gây phiền hà cho người khác.
– Giáo dục cho trẻ những hành vi văn hoá – vệ sinh. Đó là việc giáo dục trẻ những hành vi, cử chỉ, lời ăn tiếng nói đẹp đẽ thể hiện thái độ đúng đắn với mọi người (lễ phép với người lớn, thân thiện với bạn bè…).
Giáo dục trẻ thói quen sạch sẽ, vệ sinh trong ăn uống (rửa tay trước khi ăn, ngồi ăn ngay ngắn, không vừa nhai vừa nói chuyện, lau miệng, uống nước sau khi ăn…) thói quen sạch sẽ, vệ sinh trong ăn mặc (không bôi bẩn ra quần áo, đầu tóc gọn gàng…); giáo dục và rèn luyện cho trẻ tác phong sinh hoạt văn hoá, văn minh (đi đứng nhanh nhẹn, khoẻ khoắn, tự tin, ăn nói gãy gọn…).
Tất cả những hành vi này cần được giáo dục và rèn luyện ngay từ nhỏ. Nếu người lớn, cô giáo mầm non không có ý thức dạy dỗ, rèn luyện tỉ mỉ và chu đáo sẽ dễ hình thành những thói quen hành vi không mong muốn (như nói tục, chửi bậy, nhếch nhác, bẩn thỉu trong ăn, mặc…). Việc hình thành thói quen tốt là một việc làm đòi hỏi tính kiên trì, và việc phá vỡ thói quen xấu cũng cần đòi hỏi sự kiên trì.
– Giáo dục cho trẻ vẻ đẹp trong mối quan hệ với thế giới đồ vật xung quanh
Thế giới đồ vật, đồ chơi là cái hấp dẫn trẻ mạnh mẽ. Đồ vật càng đẹp đẽ, hấp dẫn trẻ bao nhiêu thì trẻ càng say sưa khám phá bí ẩn của đồ vật và thích chơi với đồ vật đó bấy nhiêu. Do vậy, để giáo dục trẻ vẻ đẹp trong mối quan hệ với thế giới đồ vật có hiệu quả, trước hết người lớn phải cung cấp cho trẻ đồ vật, đồ chơi đẹp. Trong quá trình trẻ hoạt động với đồ vật, người lớn cần dạy trẻ biết cách sử dụng đồ vật theo đúng chức năng của nó, nắm được nguyên tắc sử dụng đồ vật và cảm nhận được vẻ đẹp của nó.
Trong khi lĩnh hội được những hành động, thao tác sử dụng đồ vật, thì đồng thời trẻ cũng lĩnh hội được quy tắc hành vi trong xã hội (chức năng xã hội của đồ vật, nguyên tắc sử dụng nó…). Đây chính là cơ hội để dạy trẻ cách cư xử đẹp, có văn hoá đối với những đồ vật xung quanh.
Trong quá trình hướng dẫn trẻ hoạt động với đồ vật, người lớn cần tỏ thái độ hài lòng hay không hài lòng với những hành vi, việc làm của trẻ khi sử dụng đồ vật là rất cần thiết. Nhờ thái độ đó của người lớn, đứa trẻ có thể điều chỉnh hành vi của mình để có được cách ứng xử tốt nhất đối với thế giới đồ vật. Ví dụ: Người lớn có thể chấp nhận để trẻ tháo một vài bộ phận của chiếc ô tô đồ chơi để xem xét nó, nhưng không thể bằng lòng khi nhìn thấy đứa trẻ vặt chân, tay, đầu búp bê.
Khi dạy trẻ vẻ đẹp trong mối quan hệ với thế giới đồ vật cũng cần tập cho trẻ thói quen ngăn nắp, gọn gàng, sạch sẽ trong việc sắp xếp, trang trí phòng chơi – tập, phòng ăn, phòng ngủ của chúng. Việc làm này chính là một nội dung cơ bản của việc giáo dục và rèn luyện hành vi văn hoá – vệ sinh thẩm mĩ cho trẻ trong đời sống sinh hoạt hằng ngày.
c) Bước đầu cho trẻ làm quen với nghệ thuật
– Bước đầu cho trẻ làm quen với âm nhạc
Thực tiễn cuộc sống và kết quả của nhiều công trình nghiên cứu cho thấy rằng, trẻ thơ rất lí thú với nghệ thuật, nhất là âm nhạc. Những giai điệu, tiết tấu nhẹ nhàng của âm nhạc đưa trẻ vào thế giới của cái đẹp một cách êm ái và hấp dẫn. Đối với trẻ nhỏ, những bài hát ru có ý nghĩa cực kì to lớn: Lời ru chan chứa tình yêu thương đằm thắm của người mẹ chính là những giai điệu đẹp đẽ đầu tiên đến với con người, và cũng có thể nói: nền văn hoá của dân tộc, của loài người đến với mỗi chúng ta trước tiên qua lời ru của mẹ. Đó là những âm điệu đằm thắm nhất, êm ái nhất, có tác dụng giáo dục lòng yêu con người, yêu quê hương đất nước cho trẻ em từ thuở còn nằm nôi.
Những giai điệu mượt mà, êm dịu của lời ru tác động vào đôi tai non nớt của trẻ, giúp cho trẻ có được đôi tai nghe nhạc tinh tế. Do vậy, người lớn (người mẹ, giáo viên mầm non…) cần phải biết hát ru để ru trẻ ngủ, dỗ dành khi trẻ khóc, chuyện trò với trẻ bằng những âm thanh tuyệt vời ấy.
Các bà mẹ, cô giáo mầm non khi hát ru cho trẻ nghe phải hát với cả tấm lòng mình: vừa hát vừa nhìn vào trẻ, bế trẻ vào lòng để ôm ấp, vỗ về cầm tay trẻ để cử động theo giai điệu, phù hợp với tình cảm của bài hát để tạo ra một cảm giác an toàn cho trẻ đi vào giấc ngủ, thôi khóc hay chịu chơi. Người mẹ, cô giáo mầm non không biết hát ru, hoặc hát một cách vô cảm sẽ gặp khó khăn trong giáo dục trẻ thơ.
Khi trẻ biết nói, cần khuyến khích trẻ hát và vận động theo nhạc. Để giúp trẻ làm quen với tiết tấu, người lớn cần tạo điều kiện cho trẻ vỗ tay, gõ mõ, đánh trống… khi hát.
Người lớn, cô giáo mầm non cần tuyển chọn những bài hát ngắn, vừa có giai điệu đẹp, vừa có tiết tấu vui thì trẻ nhỏ nối tiếp nhận được. Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng cho trẻ tiếp xúc với những bài hát có tiết tấu rộn ràng, lại càng nên tránh những bài hát có tiết tấu quá sôi động đến nhức tai, nhức óc gây kích động có hại cho thần kinh của trẻ.
Giáo dục vẻ đẹp trong thơ ca cho trẻ
Thơ ca là tinh hoa của ngôn ngữ, là kết tinh vẻ đẹp của tiếng mẹ đẻ sản phẩm trí tuệ và tình cảm của biết bao thế hệ nối tiếp nhau. Thơ ca không chỉ gieo vào lòng chúng ta vẻ đẹp của tiếng nói dân tộc mà còn ánh lên vẻ đẹp của tâm hồn Việt Nam, thiên nhiên Việt Nam.
Sớm cho trẻ tiếp xúc với thơ ca là điều rất cần thiết, vì thơ ca là nguồn dinh dưỡng cho tâm hồn trẻ thơ về nhiều mặt: giáo dục cho trẻ cái hay, cái đẹp của tiếng nói dân tộc; làm giàu thế giới xúc cảm của trẻ thơ và nuôi dưỡng trí tưởng tượng của trẻ.
Tính nhạc điệu của thơ ca giúp trẻ tiếp nhận nó một cách dễ dàng và thích thú. Thật tuyệt vời khi bắt đầu học nói, trẻ được tiếp xúc với thơ ca, một thứ ngôn ngữ giàu nhạc điệu, vần điệu và giàu hình tượng. Tất cả những yếu tố đó thúc đẩy ý thức ngôn ngữ của trẻ được nảy sinh, giúp cho lời nói của trẻ được hay hơn, đẹp hơn, thế giới xúc cảm của trẻ phong phú hơn, lành mạnh hơn, cân bằng hơn, trí tưởng tượng của trẻ phong phú, bay bổng, đầy ước mơ.
Người lớn, cô giáo mầm non cần tuyển chọn những bài thơ ngắn, giàu nhạc điệu, dễ nhớ, dễ thuộc đem đến cho trẻ thơ. Đồng thời cần khuyến khích, tạo điều kiện cho tâm hồn thơ của trẻ được nảy nở khi giao tiếp với mọi người, khi tiếp xúc với vẻ đẹp của thiên nhiên, cũng như trong cuộc sống sinh hoạt hằng ngày.
Giáo dục vẻ đẹp trong khúc hát đồng dao cho trẻ
Đồng dao là những câu vè ngắn gọn có vần điệu, nhịp điệu được trẻ thơ thích hát trong khi chơi, trong sinh hoạt cộng đồng – Đồng dao có tác dụng giáo dục mạnh mẽ đối với trẻ em, trước hết là giáo dục thái độ văn hoá đối với hai mối quan hệ chủ yếu của con người: con người – thiên nhiên; con người – xã hội.
Đối với thiên nhiên, đồng dao gợi lên ở trẻ tình yêu hồn nhiên đối với con ong, con kiến, con cò, con vạc, cỏ cây hoa lá…
Đối với con người, đồng dao gợi lên ở trẻ tình yêu đối với ông bà, cha mẹ, bà con xóm làng; đồng cảm với những người có cảnh ngộ éo le, sẵn lòng giúp đỡ người nghèo khổ; tàn tật. Có thể nói, đồng dao là những bài học đạo đức rất nhẹ nhàng và hấp dẫn đối với trẻ thơ.
Mặt khác, đồng dao với tính hài hước của nó đã mang lại cho trẻ những niềm vui sướng vô tư, nụ cười sảng khoái. Hơn nữa, chính sự hài hoà, hóm hỉnh của đồng dao đã bồi dưỡng trí tuệ của trẻ thêm thông minh, sắc sảo.
– Giáo dục cái đẹp trong hoạt động tạo hình
Như đã trình bày trong nhiệm vụ giáo dục thẩm mĩ cho trẻ lứa tuổi nhà trẻ, tạo hình rất hấp dẫn trẻ thơ. Ngay từ nhỏ, trẻ đã thích nhìn ngắm những bức tranh màu sắc sặc sỡ, những hình khối đa dạng, nhưng chúng chưa tự nhận biết, chưa tự phát hiện ra cái đẹp của những tác phẩm ấy. Bởi vậy, người lớn cần phải hướng dẫn trẻ, tổ chức cho trẻ được tiếp xúc với nhiều tác phẩm tạo hình có giá trị như tranh, tượng… và hướng dẫn trẻ cảm thụ được vẻ đẹp của mỗi tác phẩm.
Tranh, tượng đưa đến cho trẻ em phải đẹp, rõ ràng, màu sắc tươi sáng, đường nét hài hoà để sao cho trẻ có thể cảm nhận được vẻ đẹp của chúng một cách dễ dàng. Chúng ta có thể bắt đầu từ những bức tranh dân gian (gà, lợn, cá) với những đường nét khoẻ khoắn, màu sắc tươi sáng đến những bức tranh hiện đại (của hoạ sĩ và của tuổi thơ). Cho trẻ chơi với những con giống; những đồ chơi dân gian; đồ chơi thường; cho trẻ xem những bức tượng đặt ở công viên, đại lộ… Trẻ rất thích ngắm nhìn những tác phẩm nghệ thuật này, và cũng thích thú hơn khi người lớn hướng dẫn trẻ cảm nhận được vẻ đẹp của mỗi tác phẩm.
Cùng với việc hướng dẫn trẻ cảm thụ vẻ đẹp của tác phẩm tạo hình khi được xem, sờ mó nó, người lớn cần tạo điều kiện cho trẻ tập cầm bút, vẽ những đường cơ bản, cho trẻ chơi với đất nặn, tập nặn. Mặc dù trẻ vẽ nguệch ngoạc, nặn còn thô kệch chưa có hình thù rõ rệt, nhưng dần dần trẻ sẽ có kĩ năng vẽ những tranh đơn giản (vẽ quả cam, quả thị, quả táo, cái lá…), nặn theo ý định – một số cái đơn giản (đôi đũa, cái thìa, quả cam, quả thị…).
Các hoạt động tạo hình khác như xếp hình, xé dán… cũng là những hoạt động được trẻ ưa thích và người lớn có thể giáo dục thẩm mĩ cho trẻ qua việc tổ chức cho trẻ tham gia những hoạt động này.
Tóm lại, tuổi thơ là giai đoạn đầu tiên của cuộc đời, là thời kì con người tiếp nhận cái đẹp một cách dễ dàng, bởi vì trẻ nhỏ đến với cái đẹp một cách tự nhiên như đến với những gì thân thiết, yêu quý. Vì vậy nếu bỏ qua tuổi thơ trong việc giáo dục cái đẹp là bỏ lỡ một cơ hội thuận lợi trong giáo dục con người. Nội dung giáo dục thẩm mĩ cho trẻ phải phong phú, bao gồm nhiều thể loại, đặc biệt là giáo dục cho trẻ cái đẹp gần gũi trong cuộc sống hằng ngày, để hình thành năng lực thẩm mĩ cho trẻ. Giáo dục thẩm mĩ không thể áp đặt, gò bó, mà phải để trẻ tự nhiên, thoải mái, giữ được tính hồn nhiên của trẻ thơ.
1.3. Nhiệm vụ, nội dung và phương pháp giáo dục thẩm mĩ cho trẻ em lứa tuổi mẫu giáo
1.3.1. Nhiệm vụ và nội dung giáo dục thẩm mỹ cho trẻ em lứa tuổi mẫu giáo
– Phát triển tri giác, tình cảm và hình thành biểu tượng về cái đẹp cho trẻ mẫu giáo.
Giáo dục thẩm mỹ cho trẻ mầm non bắt đầu từ sự phát triển năng lực tri giác cái đẹp, cảm thụ cái đẹp, hiểu cái đẹp theo cách người ta thường nói về nghệ thuật.
Theo quan điểm của mĩ học Mác– Lê nin, sự tri giác cái đẹp được hiểu là quá trình cảm thụ cái đẹp mà kết quả của nó là những rung cảm thẩm mỹ, những tình cảm thẩm mỹ.
Cơ sở của sự tri giác cái đẹp là sự nhận thức cảm tính, cụ thể về mặt thẩm mỹ. Ngay từ những năm đầu tiên của cuộc sống, trẻ đã bị lôi cuốn một cách vô ý thức vào tất cả những gì mới lạ, hấp dẫn như đồ vật có màu sắc sặc sỡ, những âm thanh và nhịp điệu rộn rã, tươi vui của thế giới xung quanh. Từ “đẹp” sớm đi vào cuộc sống của trẻ. Trẻ say sưa lắng nghe bài hát, nghe truyện cổ tích, xem tranh ảnh. Song đó chưa phải là tình cảm thẩm mỹ mà chỉ là sự biểu hiện của hứng thú nhận thức.
Nhiệm vụ của giáo dục thẩm mỹ cho trẻ mầm non là chuyển từ tri giác tự phát sang sự tri giác có ý thức về cái đẹp. Cô giáo cần làm cho trẻ chú ý đến những sự vật và hiện tượng của tự nhiên, đến những hành vi của con người, dạy cho các em biết nhìn ra và phát triển được cái đẹp trong đời sống, trong thiên nhiên, trong lao động, trong hành vi và hành động của con người, dạy cho các em biết nhìn nhận về phương diện thẩm mỹ đối với thế giới xung quanh.
Sự tri giác thẩm mỹbao giờ cũng liên quan chặt chẽ với cảm xúc và tình cảm thẩm mĩ. Với trẻ em, đặc điểm của tình cảm thẩm mĩ là niềm vui vô tư, là cảm xúc trong sáng xuất hiện khi thấy cái đẹp. Tình cảm thẩm mĩ giữ vai trò rất to lớn trong việc đánh giá các sự vật và hiện tượng khác nhau, trong việc rèn luyện thị hiếu thẩm mỹ sau này cho trẻ mầm non.
Giáo viên còn có nhiệm vụ dẫn dắt trẻ đi từ sự tri giác cái đẹp, cảm xúc đối với nó, đến chỗ hiểu và hình thành biểu tượng về cái đẹp, biết nhận xét và đánh giá thế nào là đẹp, thế nào là xấu.
– Phát triển hứng thú và năng lực sáng tạo nghệ thuật cho trẻ
Năng lực sáng tạo nghệ thuật không phải là cái bẩm sinh, nó được hình thành trong quá trình giáo dục của người lớn. Mọi trẻ em bình thường đều có khả năng sáng tạo nghệ thuật nếu được hướng dẫn đúng đắn về mặt sư phạm. Do vậy, việc phát triển hứng thú và năng lực sáng tạo nghệ thuật cho trẻ là một nhiệm vụ quan trọng. Tuy nhiên, đây là một nhiệm vụ khó khăn và phức tạp.
Bởi lẽ, nghệ thuật là một hình thái ý thức xã hội đặc biệt, dùng những hình tượng sinh động, cụ thể, gợi cảm để phản ánh hiện thực và truyền đạt tư tưởng, tình cảm. Song ở lứa tuổi mẫu giáo, hầu hết trẻ em đều yêu thích các loại hình nghệ thuật và có khả năng tiếp thu các loại hình nghệ thuật như, múa hát, kể chuyện, đọc thơ, vẽ, nặn, xé dán,…
Vì vậy, nhiệm vụ của cô giáo mầm non là phải khêu gợi hứng thú và tạo điều kiện cho trẻ tham gia tích cực, tự giác vào các loại hình nghệ thuật đó để phát triển năng lực sáng tạo nghệ thuật cho trẻ.
– Hình thành những cơ sở của thị hiếu thẩm mĩ
Sự thụ cảm cái đẹp có liên hệ mật thiết đến năng lực đánh giá cái đẹp một cách đúng đắn. Thị hiếu thẩm mĩ của con người biểu hiện ở khả năng phán đoán, đánh giá về cái đẹp, cái xấu trong hiện thực xung quanh. Trường mẫu giáo có nhiệm vụ hình thành cho trẻ những cơ sở của thị hiếu thẩm mĩ, thị hiếu nghệ thuật.
Cần dạy cho các em phân biệt cái đẹp với cái không đẹp, cái thô kệch và xấu xí. Cần giáo dục cho các em năng lực trình bày rõ lí do tại sao mình thích bài hát, truyện cổ tích hay bức tranh này. Dĩ nhiên, trường mẫu giáo hình thành cho trẻ cơ sở ban đầu về đánh giá, nhưng chính điều này có ý nghĩa to lớn, vì nó giáo dục trẻ một thái độ tự giác hơn với đối tượng thẩm mĩ.
Cần dạy trẻ biết nhận ra và cảm thụ cái đẹp ở cuộc sống xung quanh và biết bảo vệ nó. Một bông hoa đẹp trong khóm hoa, một lớp học trang hoàng, đẹp đẽ, ấm cúng và sạch sẽ, các đồ dùng được xếp, đặt gọn gàng, ngăn nắp v.v… đều là những cái đẹp trong cuộc sống, phải biết bảo vệ, chăm sóc và giữ gìn.
Đồng thời, cũng cần giúp trẻ hiểu được thế nào là cái xấu xí, thô kệch cần tránh trong cuộc sống hằng ngày, như quần áo lôi thôi, bẩn thỉu; đầu tóc rối bù; đồ dùng, đồ chơi bập bênh vứt ngổn ngang bừa bãi…
Nghiên cứu các nhiệm vụ cơ bản của giáo dục thẩm mĩ cho trẻ mẫu giáo cho thấy, chúng có ý nghĩa to lớn trong việc hình thành nhân cách của trẻ, đồng thời cũng thấy được quá trình giáo dục thẩm mĩ rất phức tạp nhiều hình, nhiều vẻ và đòi hỏi ở nhà giáo dục một vốn tri thức và kĩ năng văn hoá thẩm mĩ nhất định.
1.3.2. Phương pháp giáo dục thẩm mĩ cho trẻ em lứa tuổi mẫu giáo
Khái niệm và thuật ngữ “các phương pháp giáo dục thẩm mĩ” và “các phương pháp dạy nghệ thuật” có những điểm giống nhau và khác nhau. Các phương pháp giáo dục thẩm mĩ không chỉ nhằm hình thành thái độ thẩm mĩ đối với thế giới tự nhiên, xã hội, đối tượng thẩm mĩ mà còn đối với cả quá trình dạy nghệ thuật. Khái niệm “các phương pháp giáo dục thẩm mĩ” rộng hơn và bao hàm trong nó cả phương pháp dạy nghệ thuật.
Có thể coi các phương pháp giáo dục thẩm mĩ và dạy nghệ thuật là những cách thức hành động chung của giáo viên và trẻ em nhằm giúp cho trẻ nắm được kinh nghiệm hoạt động thẩm mĩ, nhằm hình thành những phương thức hành động và phát triển năng lực nghệ thuật ở chúng.
Các phương pháp giáo dục thẩm mĩ có mối liên hệ với các nhiệm vụ và bản chất của giáo dục thẩm mĩ. Những phương pháp giáo dục thẩm mĩ nhằm kích thích trẻ tích cực suy nghĩ, cảm xúc, tưởng tượng và hoạt động.
Hệ thống phương pháp phổ biến được phân loại trên cơ sở nguồn cung cấp tri thức, bao gồm:
- Nhóm các phương pháp dùng lời: giải thích, trò chuyện, chỉ dẫn, đọc kể…
- Nhóm các phương pháp trực quan: quan sát, sử dụng các đồ dùng trực quan.
- Nhóm các phương pháp thực hành (hay thực tiễn) luyện tập.
- Nhóm các phương pháp dùng trò chơi.
Các phương pháp này được sử dụng trong sự phối hợp thống nhất với nhau. Trước hết, cô cần tổ chức cho trẻ quan sát vẻ đẹp của cuộc sống, của thiên nhiên, như quan sát một vườn hoa, cảnh hoàng hôn đầy màu sắc, khung cảnh một ngày lễ, hay những tác phẩm nghệ thuật (bức tranh vẽ, bức tượng gỗ…) kết hợp với ngôn ngữ nghệ thuật trong kể chuyện, chỉ dẫn, giải thích… làm tăng khả năng cảm thụ thẩm mĩ và làm cho trẻ nhận ra cái đẹp và yêu thích cái đẹp trong cuộc sống, trong thiên nhiên và trong các tác phẩm nghệ thuật.
Những cảm xúc thẩm mĩ trở nên sâu sắc và giữ được lâu hơn nếu như trẻ hiểu rõ nội dung đối tượng (một bài hát, một câu chuyện cổ tích, một bức tranh, một bông hoa đẹp, một áng mây trôi,…). Do đó, cô giáo cần giải thích nội dung tác phẩm đang được tiếp thu, làm chính xác các biểu tượng của các em.
Việc trình bày một cách nghệ thuật những tác phẩm âm nhạc, những ca khúc; việc đọc các tác phẩm văn học nghệ thuật tác động trực tiếp đến trẻ, khêu gợi tình cảm và cảm xúc thẩm mĩ, giúp các em hiểu sâu sắc hơn nội dung và hình thức tác phẩm.
Khi sử dụng phương pháp trò chuyện, bằng những câu hỏi của mình, cô giáo làm cho trẻ lưu ý, suy nghĩ về những điểm chủ yếu (ví như các tuyến hành động và các nhân vật), tìm hiểu và tổ chức kinh nghiệm của trẻ, làm sâu sắc những cảm xúc thẩm mĩ của trẻ. Trong khi trò chuyện, tập cho trẻ nói lên những ấn tượng của mình, bày tỏ thái độ của mình đối với tác phẩm và các hiện tượng trong cuộc sống. Khi trò chuyện phải dùng từ kích thích cảm xúc thẩm mĩ của trẻ đối với tác phẩm nghệ thuật.
Khi trẻ dạy vẽ, nặn, hát, múa, cô không chỉ hướng dẫn trẻ cách làm mà cần tổ chức cho trẻ thực hành nhằm hình thành những kỹ năng nhất định. Bởi vậy, giáo viên cần vận dụng phương pháp luyện tập. Để trẻ hiểu biết các thao tác, cách biểu hiện, cách sử dụng các đồ dùng học tập (bút chì, bút lông, màu vẽ v.v…) cô cần dùng các biện pháp chỉ dẫn, làm mẫu…
Trong giáo dục thẩm mĩ cũng cần dùng phương pháp tập luyện hành động có thể gọi đó là những hành động thẩm mĩ. Ở trẻ có những hành động với ý thức muốn làm cho hoàn cảnh sống xung quanh đẹp hơn, tức là trẻ muốn biến đổi nó theo sức mình và bằng cách đó làm cho bạn bè và người lớn vui thích.
Cần giúp trẻ tập luyện hành động thông qua các bài tập khác nhau. Tập luyện đòi hỏi phải có sự lặp đi lặp lại nhiều lần. Nhưng khác với việc tập luyện những thói quen trong sinh hoạt, việc tập luyện những hành động thẩm mĩ không theo một trình tự chặt chẽ, ví như, trẻ có thể dùng sỏi đá, những tấm bìa nhỏ, những mảnh nhựa màu để xếp thành một hình gì đó (một con thuyền, một ngôi nhà chẳng hạn…). Vì vậy, rất cần giáo dục và phát triển năng lực hành động trong những hoàn cảnh có vấn đề, năng lực vận dụng những kĩ năng đã nắm được.
Trong giáo dục thẩm mĩ, hoạt động chủ yếu của trẻ là hoạt động nghệ thuật. Điều quan trọng là cho trẻ tiếp xúc với những phương thức hoạt động nghệ thuật khái quát nhất, điển hình nhất, tức là những phương thức cần thiết cho mọi biến thể của các loại hình nghệ thuật.
Những phương thức chung đó là: những phương thức định hướng về âm thanh, màu sắc, hình dạng, vận động, những phương thức định hướng trong toàn bộ những phương tiện thể hiện của mỗi loại hình nghệ thuật (cảm giác), các phương thức tiếp xúc với nội dung tư tưởng, tình cảm của các tác phẩm và cùng xúc cảm với các nhân vật (hình tượng nghệ thuật), sự kết hợp những phương thức tổng thể và phân tích.
Về phương diện cảm thụ thẩm mĩ, sự khác biệt cá nhân rất lớn và bộc lộ ngay từ lứa tuổi mẫu giáo. I. P. Páplốp có nói đến hai kiểu người cơ bản, căn cứ vào kiểu hoạt động thần kinh của họ, đó là kiểu nghệ sĩ cảm thụ thế giới bên ngoài một cách mãnh liệt, trực tiếp và chủ yếu dựa vào hệ thống tín hiệu thứ nhất; kiểu người trí tuệ nặng về hoạt động phân tích dựa vào hệ thống tín hiệu thứ hai, dựa vào từ, vào sự phân tích và khái quát các hiện tượng. Bởi vậy, phương pháp giáo dục thẩm mĩ phải được xác định tuỳ theo đặc điểm lứa tuổi và cá nhân của trẻ.
Mặt khác, quan điểm tổng hợp đòi hỏi phải thiết lập mối quan hệ qua lại giữa các phương pháp và biện pháp giáo dục thẩm mĩ, có tính đến những điều kiện sư phạm, các nhân tố của quá trình sư phạm nhằm đem lại một kết quả tối ưu.
1.4. Phương tiện giáo dục thẩm mĩ cho trẻ em lứa tuổi mầm non
Có nhiều phương tiện để giáo dục thẩm mĩ cho trẻ lứa tuổi mầm non. Dưới đây là một số phương tiện cơ bản:
1.4.1. Vẻ đẹp của môi trường xung quanh trẻ
Những đồ đạc, vật dụng trong gia đình như: nhà cửa, đồ dùng, đồ chơi học tập… từ hình dáng, kích thước, màu sắc… đến bài trí nó trong gia đình đảm bảo sự trang nhã, gọn gàng, sạch sẽ, trật tự… trở thành đối tượng thẩm mĩ của trẻ. Bởi vì, chính những cái đó đã gây ấn tượng sâu sắc ở trẻ và để lại trong trí nhớ và ý nghĩ của trẻ thơ.
Vẻ đẹp trong sinh hoạt của trường mầm non như các tiện nghi sinh hoạt, đồ chơi đu quay, cách sắp xếp, bài trí, màu sắc của các vật dụng đảm bảo sự trang nhã, hài hoà đã tạo ra vẻ đẹp của môi trường “học tập” cho trẻ. Điều này có ảnh hưởng trực tiếp đến việc giáo dục thẩm mĩ cho trẻ. Người lớn, cô giáo mầm non cần tạo điều kiện cho cuộc sống sinh hoạt xung quanh trẻ từ nhà ở đến trường, lớp mầm non có vẻ đẹp trang nhã, tươi vui hợp lí, hấp dẫn và mang tính giáo dục thẩm mĩ cao.
Tóm lại: Giáo dục thẩm mỹ trong những nội dung quan trọng của giáo dục toàn diện đối với thế hệ trẻ, và là việc cần phải tiến hành một cách nghiêm túc từ tuổi mẫu giáo. Có thể coi trẻ mẫu giáo là thời kỳ “hoàng kim” của giáo dục thẩm mỹ.
Ở lứa tuổi này, tâm hồn trẻ rất nhạy cảm dễ xúc động đối với con người và cảnh vật xung quanh, trí tưởng tượng của trẻ bay bổng và phong phú. Do vậy, năng khiếu nghệ thuật và cũng thường được nảy sinh từ lứa tuổi này.
Khi nó đến giáo dục thẩm mỹ cho trẻ mẫu giáo, ta thường coi đó là nhiệm vụ của trường mầm non với các “tiết học” tạo hình, múa hát, đóng kịch… mà hầu như ít người chú ý đến một trong những nhà giáo dục chủ yếu nhất và tuyệt vời nhất – đó chính là gia đình. Sự cảm nhận đầu tiên , rực rỡ nhất, ấn tượng nhất về vẻ đẹp được bắt nguồn từ thẩm mỹ của cha mẹ từ mối quan hệ giao tiếp – ứng xử tốt đẹp trong gia đình, đây là điều kiện quan trọng nhất để giáo dục thẩm mỹ cho trẻ.
Xem thêm:
35 Module Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên mầm non file Word
